ten Hoopen, Derk Jan (1821-1898)

textielfabrikant, rederijker en kaartspeler

Derk Jan ten Hoopen werd op 19 februari 1821 geboren in Neede, als zoon van textielfabrikant Arend Jan ten Hoopen en Maria Christina Scholten. Het huwelijk van zijn ouders was zeer vruchtbaar, want Derk ten Hoopen had maar liefst tien broers en zusters die allen de volwassen leeftijd bereikten, wat in de negentiende eeuw opmerkelijk was vanwege de hoge kindersterfte in die tijd. Het feit dat de familie zo’n groot aantal gezonde kinderen had, was een indicatie dat ze over sterke genen beschikten. Dit werd bevestigd toen hun moeder op 49-jarige leeftijd nog een kind kreeg.

Derk en zijn oudste broer Jan ten Hoopen waren beiden van plan om in de voetsporen van hun vader te treden. Na het overlijden van hun vader in 1856 zette Jan het familiebedrijf A.J. ten Hoopen & Zn voort in Neede. Derk was kort tevoren, op 7 december 1855, getrouwd met de 40-jarige A.M.G. ‘Naatje’ Schey (1815-1893) uit Haaksbergen. Zij was een dochter van dominee Petrus Schey (1763-1853) en zijn tweede vrouw Cornelia Jordaan (1776-1855). Inmiddels stond Naatje er alleen voor; haar ouders, (half)broers en zuster waren allen overleden. Derk en Naatje betrokken na hun huwelijk het ouderlijk huis van Naatje in Haaksbergen. Dit is het huis Jhr. Von Heydenstraat 5. In dit huis werden twee zonen en een dochter geboren.

De oprichting van een nieuwe fabriek in Haaksbergen

Het huwelijk van Derk en Naatje vond plaats in Neede en alle vier huwelijksgetuigen waren familieleden van de bruidegom. Waarschijnlijk was de relatie met haar oom en neven Jordaan uit Haaksbergen bekoeld geraakt vanwege de ambitie van Derk om in Haaksbergen een handweverij te starten. Met behulp van familiekapitaal uit Neede werd in 1856 begonnen met de bouw van het fabriekje in Haaksbergen.ⁱ De Ten Hoopens bleven ook werken met thuiswevers in de omgeving, waardoor er een tekort aan arbeidskrachten ontstond, wat ook gold voor de Jordaans…

“(…) Jordaan doet verschrikkelijke sprongen met zijn linnen, laat overal publiek zondags aflezen bij hem veel goeds is te verdienen. Wij houden tegen zoveel wij kunnen, maar UEd. begrijpt alles kost ons dat te veel geld, want hij moet uit nood wat doen. Konden wij hem u gezamenlijk de rug bieden met de Oldenzaalse vrienden, dan kan hij het niet zo licht weer aan. Met een opoffering van f 100,- konden wij hem het lastig genoeg maken. Enfin, denkt er eens over, maar dan moet die zaak spoedig een begin nemen. Zo wij horen heeft 1/m[aand] uitstel van levering verzocht dat hem is toegestaan, maar hij maakt het zo erg dat hij loopt onze wevers af en doet beloften die niet te volbrengen zijn. (…)”
(fragment brief A.J. Ten Hoopen & Zn aan D. & J.H. Ter Horst, 8 mei 1861ⁱⁱ)

De moeilijkheden waren voor de 80-jarige Derk Jordaan aanleiding om de firma D. Jordaan & Zonen definitief over te dragen aan de volgende generatie. De drie nieuwe firmanten Jordaan gingen voortvarend van start en bouwden in 1861 een stoomweverij aan de Enschedesestraat.ⁱⁱⁱ Op die manier werden ze minder afhankelijk van thuiswevers. Het bouwen van een dure stoomweverij was voor de familie Ten Hoopen op dat moment geen optie. Wel bouwden zij in 1873 een blekerij en ververij aan de Buurserbeek.^iv

Tot 1891 vielen de firma’s A.J. Ten Hoopen & Zn in Neede en D.J. ten Hoopen in Haaksbergen onder het bewind van Derk ten Hoopen en zijn broers in Neede. Sinds 1887 trad ook zijn oudste zoon Arend-Jan toe tot de firma. De vennootschap had als doel het vervaardigen en verkopen van linnen, katoenen en andere goederen.^v Op 31 december 1890 eindigde deze samenwerking en vanaf dat moment werd de firma D. J. ten Hoopen & Zoon in Haaksbergen voortgezet door Derk en zijn oudste zoon Arend-Jan.^vi In datzelfde jaar werden de eerste twintig mechanische weefgetouwen aangeschaft en in de blekerij opgesteld.^vii

Derk ten Hoopen trad op 77-jarige leeftijd terug uit de firma. Vanaf 1 juli 1898 werd de firma D.J. ten Hoopen & Zoon bestuurd door zijn beide zoons, de 31-jarige Arend-Jan en de 28-jarige Petrus.^viii Zij gingen voortvarend te werk. In de zomer van 1898 kregen zij toestemming voor het bouwen van een stoomfabriek vlakbij het treinstation (waar tegenwoordig de supermarkt Jumbo is gevestigd^ix). De oude Derk heeft die fabriek niet in werking gezien omdat hij op 14 december 1898 op 77-jarige leeftijd stierf. Zijn echtgenote Naatje ten Hoopen-Schey was vijf jaar eerder overleden, op 19 november 1893. Zij werden begraven op de particuliere begraafplaats in de derde rij van rechts, oorspronkelijk toebehorende aan (schoon)vader dominee Petrus Schey.

Derk Jan ten Hoopen en De Vijfhoek

Derk ten Hoopen was in de jaren ’50 van de negentiende eeuw geen lid geworden van de gezelligheidsvereniging Concordia, maar wel van de daaruit in 1866 voortgekomen rederijkerskamer De Vijfhoek. In die club waren alle Jordaan-fabrikanten actief betrokken, waaruit kan worden afgeleid dat de relatie tussen Derk ten Hoopen en de fabrikanten Jordaan op dat moment weer was genormaliseerd. Derk ten Hoopen en Frits Jordaan (1837-1905) behoorden tot de meest actieve leden en maakten zelfs verscheidene jaren gezamenlijk deel uit van het verenigingsbestuur.

De vereniging stelde tot doel “het houden van voorlezingen of voordrachten in proza en poëzie (…) ten einde door middel daarvan de geest te versieren, het verstand te beschaven, het hart te veredelen en door gezellige en nuttige omgang onderlinge vriendschap te bevorderen.”^x Dat men de voordrachtskunst serieus nam blijkt ook uit de aanvankelijk naam, namelijk “Taal- en Letterkundige Vereeniging onder de zinspreuk: Oefening en Uitspanning”. Twee jaren later, in 1868, werd de naam gewijzigd in “Haaksbergsche Rederijkerskamer De Vijfhoek”. De oefeningsvergaderingen waren enkel bedoeld voor de leden, maar de daaropvolgende openbare vergaderingen werden ook bezocht door dames en introducees van buiten.

Tijdens de oefeningsvergaderingen werden de voordrachten en voorstellingen geoefend en moesten de leden elkaar voorzien van opbouwende kritiek. Dit bleek echter onvoldoende te gebeuren, waardoor in 1869 een verzoek werd aangenomen om voortaan elkaar, zoals vroeger, ‘aan kritiek te onderwerpen’. ^xi Dit leidde tot trammelant, waardoor in 1871 “door verschillende leden de wenselijkheid te kennen gegeven [werd], dat voortaan niet alle leden het recht hebben om te mogen kritiseren, maar dat daarvoor een college benoemd wordt. Na enige discussie werd besloten in de volgende vergadering een college voor dit doel te benoemen.”^xii Derk ten Hoopen maakte deel uit van het eerste zg. ‘kritiseercollege’.^xiii Ook trad hij bij een toneelstuk op als souffleur, al stelde het forse heerschap de voorwaarde “dat de ruimte van het souffleurshok groot genoeg was.”^xiv

In 1877 sprak vice-president Derk ten Hoopen zich uit en drong erop aan dat de leden “meer ambitie [moeten tonen om] spreekbeurten te vervullen, of door bespreking een middel te vinden om de bestaande flauwe toestand te doen eindigen, dan wel door op een andere wijze daarin te voorzien”. Dit was zijn laatste bestuursperiode; in 1881 besloot hij zich niet meer verkiesbaar te stellen. Het enthousiasme voor het verenigingsleven verliep in golfbewegingen en in 1916 werd de rederijkerskamer, die al enkele jaren inactief was, officieel ontbonden.

Tijdens de hoogtijdagen van De Vijfhoek werden ook regelmatig familieleden Ten Hoopen uit Neede als gasten geïntroduceerd. Ook de twee zonen van Derk ten Hoopen werden lid van de rederijkerskamer in Haaksbergen, waarbij vooral de oudste zoon Arend-Jan vaak voordrachten hield. Dit kwam kort na zijn huwelijk abrupt tot een einde. Ook zijn jongere broer Petrus liet het na zijn huwelijk afweten.

De foto van Derk ten Hoopen met zijn Haaksbergse kaartvrienden bewijst dat de relatie tussen de families Ten Hoopen en Jordaan volledig herstelde. Met uitzondering van geneesheer Lokker, rust de vriendengroep nu vreedzaam op de particuliere begraafplaats.

(auteur: Derk Jordaan HJNzn, 2023)

iNederlandsche Staatscourant, 3 mei 1860

iiArchief Twentse Textielfamilies, familiearchief Jordaan, inv.nr. 873

iiiGedenkschrift D. Jordaan & Zonen, 1956

ivTubantia, 19 september 1931

vNederlandsche Staatscourant, 31 december 1887

viNederlandsche Staatscourant, 18 februari 1891

viiWim H. Nijhof, “Heeren en Helden van Haaksbergen”, p. 77

viiiNederlandsche Staatscourant, 29 november 1898

ixEric Ooink, “Kwitantie D.J. ten Hoopen 1894”, op: facebookpagina Oud-Haaksbergen, 8 juli 2019

xNotulenboek De Vijfhoek, 29 november 1866

xiNotulenboek De Vijfhoek, 22 maart 1869

xiiNotulenboek De Vijfhoek, 4 september 1871

xiiiNotulenboek De Vijfhoek, 29 september 1871

xivNotulenboek De Vijfhoek, 28 oktober 1880